बाँड्समध्ये गुंतवणूक केल्याने स्थिर उत्पन्न आणि पोर्टफोलिओ स्थिरता मिळू शकते, परंतु त्यांचे कर उपचार समजून घेणे परतावा वाढविण्यासाठी महत्वाचे आहे. तुम्ही सरकारी बाँड्स, कॉर्पोरेट बाँड्स किंवा करमुक्त म्युनिसिपल बाँड्स ठेवत असाल तरीही, प्रत्येकाचे वेगवेगळे कर नियम असतात जे तुमच्या उत्पन्नावर परिणाम करतात.
हा मार्गदर्शक भारतातील बाँड्सच्या कर परिणामांना मुद्दासूदपणे स्पष्ट करतो, ज्यामुळे तुम्ही माहितीपूर्ण गुंतवणूक निर्णय घेऊ शकता.
1. बाँड उत्पन्नावर कर कसा लागतो?
बाँड गुंतवणूकदारांना दोन प्रकारे परतावा मिळतो:
- व्याज उत्पन्न (कूपन पेमेंट्स) - जारीकर्त्याकडून नियमित पेमेंट्स.
- भांडवली नफा - मॅच्युरिटीपूर्वी बाँड विकल्यास मिळणारा नफा.
प्रत्येकावर वेगवेगळ्या पद्धतीने कर आकारला जातो.
अ. बाँड व्याज उत्पन्नावरील कर
- ‘इतर स्त्रोतांतून मिळणारे उत्पन्न’ म्हणून पूर्णपणे करपात्र (तुमच्या एकूण उत्पन्नात जोडले जाते).
- तुमच्या आयकर स्लॅब रेट्स (5%, 20%, 30% + सेस) नुसार कर आकारला जातो.
- TDS (स्रोतावर कर कपात) लागू होऊ शकते (कॉर्पोरेट बाँड्सवर व्याज ₹5,000/वर्षापेक्षा जास्त असल्यास 10%).
उदाहरण:
- तुम्हाला कॉर्पोरेट बाँडवरून ₹10,000/वर्ष मिळतात.
- जर तुम्ही 30% कर स्लॅबमध्ये असाल तर या व्याजावर ₹3,000 कर भरावा लागेल.
ब. बाँड्सवरील भांडवली नफ्यावरील कर
जर तुम्ही मॅच्युरिटीपूर्वी बाँड विकला तर नफ्याला पुढीलप्रमाणे कर आकारला जातो:
| होल्डिंग पीरियड | कर प्रकार | दर |
|---|---|---|
| 12 महिन्यांपेक्षा कमी | अल्पकालीन भांडवली नफा (STCG) | आयकर स्लॅब प्रमाणे |
| 12 महिन्यांपेक्षा जास्त | दीर्घकालीन भांडवली नफा (LTCG) | 10% (इंडेक्सेशनशिवाय) किंवा 20% (इंडेक्सेशनसह)* |
*इंडेक्सेशनमुळे खरेदी किंमत महागाईनुसार समायोजित केली जाते, ज्यामुळे करपात्र नफा कमी होतो. बजेट 2024 पासून इंडेक्सेशन सवलत रद्द झाली आहे.
उदाहरण:
- तुम्ही ₹1,00,000 ला बाँड खरेदी करता आणि 3 वर्षांनंतर ₹1,20,000 ला विकता.
- इंडेक्सेशनशिवाय: ₹20,000 नफ्यावर 10% कर = ₹2,000 कर.
- इंडेक्सेशनसह: समायोजित खर्च ₹1,10,000 → करपात्र नफा = ₹10,000 → 20% कर = ₹2,000.
2. करबचत बाँड्स आणि सूट
अ. करमुक्त बाँड्स (म्युनिसिपल आणि सरकारी बाँड्स)
- व्याज 100% करमुक्त (उदा. RBI करमुक्त बाँड्स, म्युनिसिपल बाँड्स).
- TDS नाही, व्याजावर कर नाही.
- उच्च उत्पन्न असलेल्या गुंतवणूकदारांसाठी उत्तम (30% स्लॅब) कर-कार्यक्षम उत्पन्नासाठी.
ब. सॉव्हरिन गोल्ड बाँड्स (SGBs)
- व्याज: 2.5% दर वार्षिक करपात्र (उत्पन्नात जोडले जाते).
-
भांडवली नफा:
- मॅच्युरिटीपर्यंत ठेवल्यास (8 वर्षे): रिडेम्पशनवर कर नाही.
- लवकर विकल्यास: 3 वर्षांनंतर LTCG लागू (20% इंडेक्सेशनसह).
क. भांडवली नफा बाँड्स (कलम 54EC)
- मालमत्ता विक्रीतून मिळालेला भांडवली नफा बाँड्समध्ये गुंतवा (उदा. REC, NHAI).
- ₹50 लाख पर्यंत नफ्यावर कर सूट (6 महिन्यांत गुंतवणूक करावी लागते).
- लॉक-इन पीरियड: 5 वर्षे.
3. बाँड्सवरील TDS (तुम्हाला माहिती असणे आवश्यक)
- कॉर्पोरेट बाँड्स: व्याज ₹5,000/वर्षापेक्षा जास्त असल्यास 10% TDS.
- सरकारी बाँड्स: TDS नाही (पण व्याज करपात्र आहे).
- करमुक्त बाँड्स: TDS नाही (व्याज करमुक्त असल्यामुळे).
TDS कसा टाळायचा? फॉर्म 15G/15H सबमिट करा (जर करपात्र उत्पन्न ₹2.5 लाख पेक्षा कमी असेल तर).
4. बाँड्सवरील कर कसा कमी करायचा?
✅ 30% कर स्लॅबमध्ये असल्यास करमुक्त बाँड्स ठेवा
✅ दीर्घकालीन भांडवली नफ्यासाठी इंडेक्सेशन वापरा (20% दर)
✅ मालमत्ता विक्रीतील कर टाळण्यासाठी 54EC बाँड्समध्ये नफा पुनर्गुंतवा
✅ सॉव्हरिन गोल्ड बाँड्स मॅच्युरिटीपर्यंत ठेवा - नफ्यावर शून्य कर
5. वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)
प्र1. सर्व सरकारी बाँड्स करमुक्त आहेत का?
नाही, फक्त विशिष्ट करमुक्त बाँड्स (जसे की म्युनिसिपल बाँड्स) व्याज करमुक्त देतात. नियमित सरकारी बाँड्स (उदा. G-Secs) करपात्र आहेत.
प्र2. कर बचतीसाठी कोणते बाँड्स उत्तम?
- करमुक्त बाँड्स (व्याजावर कर नाही)
- सॉव्हरिन गोल्ड बाँड्स (SGBs) (मॅच्युरिटीपर्यंत ठेवल्यास LTCG नाही)
- 54EC बाँड्स (भांडवली नफा कर वाचवा)
प्र3. ITR मध्ये बाँड व्याज नोंदवावे लागते का?
होय! जरी TDS कापला नसेल तरीही तुम्हाला व्याज उत्पन्न “इतर स्त्रोतांतून मिळणारे उत्पन्न” अंतर्गत घोषित करावे लागेल.
प्र4. NRI करमुक्त बाँड्समध्ये गुंतवणूक करू शकतात का?
होय, पण 10% TDS लागू होईल (जोपर्यंत DTAA रिलीफ क्लेम केले नाही).
अंतिम विचार
बाँड्स ही कमी जोखीमची गुंतवणूक आहे, पण कर कार्यक्षमता यावर अवलंबून आहे:
✔ बाँडचा प्रकार (करमुक्त vs करपात्र)
✔ होल्डिंग पीरियड (अल्पकालीन vs दीर्घकालीन नफा)
✔ तुमचा आयकर स्लॅब (उच्च उत्पन्न असलेल्यांना करमुक्त बाँड्सचा जास्त फायदा)
कर बचतीसाठी बाँड गुंतवणूक ऑप्टिमाइझ करण्यासाठी मदत हवी? वैयक्तिक सल्ल्यासाठी आमच्याशी संपर्क साधा!
